سفره هفت سين نماد زايش هستي
نويسنده: گروه خانواده و سلامت
ترديدي نيست يکي از عواملي که نوروز را از ديگر جشن هاي ايران باستان جدا کرد و باعث ماندگاري آن تا امروز شد، فلسفه وجودي آن يعني زايش و نو شدن است که در طبيعت ديده مي شود. جشن ها و آيين هاي ايراني را مي توان به ۳ گروه تقسيم کرد؛ جشن ها و مناسبت هاي ديني و مذهبي، جشن هاي ملي و جشن هاي باستاني. نوروز از جشن هاي باستاني ايران است که چون مبناي آن تازگي بخشيدن به طبيعت و روح انسان است، پايدار ماند و جاودان شد. يکي از ارکان اصلي نوروز، چيدن سفره هفت سين است که همه اعضاي خانواده دور آن جمع مي شوند تا سال تحويل شود. در اين مطلب درباره آنچه در سفره هفت سين گذاشته مي شود و فلسفه وجودي هر يک از آن ها با يکي از کارشناسان گفت و گو کرده ايم.
وقتي از سفره هفت سين سخن به ميان مي آيد، معمولا ذهن به آنچه در سفره گذاشته مي شود، معطوف مي شود در صورتي که سفره و به کار بردن ۷ نماد مهم تر از چيدمان سفره است.
دکتر عليرضا شريفي يزدي، عضو پژوهشگاه تعليم و تربيت و جامعه شناس خانواده، با بيان اين مطلب به خراسان مي گويد: ايرانيان باستان به مناسبت هاي مختلف جشن ها و آيين هاي مختلفي برگزار مي کردند و در بيشتر اين جشن ها، سفره وجود داشت. سفره در فرهنگ ايراني همواره مقدس بوده است و در بيشتر آيين هاي مرتبط با زايش، سفره انداخته مي شد. اين فرهنگ به امروز هم رسيده است و هم اکنون سفره هاي آييني بسياري مثل سفره حضرت رقيه(س) يا حضرت ابوالفضل(ع) انداخته مي شود. طبيعي است که در عيد نوروز هم که با نو زايي طبيعت همراه است، سفره انداخته مي شود. از سوي ديگر عدد هفت در فرهنگ ايراني بسيار مقدس بود و معناي خاصي داشت. عدد هفت جزو اعداد سعد و خوش يمن است و در قرآن نيز آمده است که خداوند جهان را در هفت روز آفريده است يا آسمان هفت طبقه دارد. بهشت و دوزخ هم هفت طبقه دارد.به همين ترتيب ۷ در آيين ها و مراسم مختلفي کاربرد داشته است.نوزادي که هفت روز از عمرش مي گذشت، طي مراسمي برايش جشن مي گرفتند يا در جشن هاي عروسي، به عروس و داماد هديه خاصي مي دادند و در برخي موارد برپايي مراسم عروسي ۷ شبانه روز طول مي کشيد. در واقع آن ها جشن را به مدت ۶ روز ادامه مي دادند تا زوج خوشبخت از برکت و فراواني و يمن عدد ۷ در زندگي مشترک بهره ببرند.گروهي معتقد بودند که هفت سين در واقع هفت چين بوده است؛ سپس هفت شين و بعدها تبديل به هفت سين شده است. به گفته حسين حسيني مشاور خانواده، ايرانيان معتقد بودند که به هنگام تحويل سال بايد تمام اعضاي خانواده در خانه خود دور سفره اي که در آن ۷ روييدني خوراکي قرار داده شده است، بنشينند و سال را تحويل کنند. اين سفره نماد فراواني، برکت و نعمت در کشاورزي بود و تمام خوراکي ها با حرف سين شروع مي شد مانند سيب، سرکه، سنجد، سماق، سمنو، سير و سبزه. گفته مي شود ابتدا اين سفره با هفت شين چيده مي شد که بعدها تبديل به هفت سين شد. تمام چيزهايي که در سفره گذاشته مي شد، معناي خاصي داشت. آب نماد پاکي و روشنايي، شمع نماد پايداري و نور و گرما، شير نماد تولد دوباره، تخم مرغ نماد نطفه پاک، آيينه نماد مهر و پاکي و کتاب مقدس نماد يکتا پرستي محسوب مي شد. سفره هفت سين نماد برکت و زايندگي و باروري است. سبزه نشانه نوزايي، باروري و برکت در سفره است. سيب نشانه تندرستي و زايش است. به همين دليل در روزگاران قديم يکي از هديه هايي که به هم مي دادند، سيب هايي بود که درون خمره نگه داشته مي شد تا خراب نشود. ايراني ها معتقد بودند سيب باروري و زايش را به همراه دارد و مردان و زنان نابارور با خوردن اين سيب ها قدرت باروري پيدا مي کنند.
دکتر شريفي يزدي ادامه مي دهد: سمنو علاوه بر اين که نماد باروري است، نماد فراواني هم هست. سير هم نماد پزشکي باستان و نشانگر سلامت است که طب براي انسان به ارمغان آورده است. علاوه بر آن در سفره هفت سين سنجد گذاشته مي شود که نماد زايش کيهاني و عشق است. سماق نيز يکي از نمادهاي ميترائيسم است زيرا نشانگر طلوع خورشيد است و در آيين باستان خورشيد اهميت بسيار زيادي داشت. گاهي سنبل در سفره گذاشته مي شود که نماد رنگ و زيبايي است و از آن گياهاني است که کاربرد ويژه اي دارد. ممکن است سکه هم در سفره قرار داده شود که نشانگر دارايي و ثروت است.
همچنين گل بيدمشک نماد ماه اسفند است که در گذشته در سفره قرار داده مي شد.انار هم در فرهنگ آريايي بسيار مقدس بود و در سفره هفت سين آن را در يک کاسه آب قرار مي دادند. اين انار نشانگر گوي شناور زمين در کيهان است.
به اين ترتيب مي توان دريافت که ايراني ها از گذشته هاي خيلي دور با کرات آشنايي داشتند.به طور خلاصه بايد گفت که مجموعه سفره هفت سين نشانه زايش هستي، آرزوي عشق و تندرستي، زيبايي، خردورزي، صفا و مهر ايرانيان بود و آن ها تلاش مي کردند که با برگزاري آيين هاي نوروزي و چيدن سفره هفت سين بتوانند برکت، فراواني و نعمت را در آغاز سال جديد به خانه هاي خود بياورند.اين جامعه شناس خانواده با اشاره به اين که هيچ جامعه اي دستوري عمل نمي کند و منتظر نمي ماند تا از او بخواهند که سنتي را حفظ کند يا نکند تصريح مي کند: ارزش ها و هنجارها و رسوم سنتي نسل به نسل منتقل مي شود و جامعه همراه با رشد و تحول اجتماعي، آن را نوپديد و به روز مي کند و به نسل بعد و بعدتر ارائه مي دهد. اصلي ترين کارکرد سنت ها اين است که تمام نژادها و طوايف گوناگون يکپارچه و متحد مي شوند. سنت ها و آيين ها ابزار مناسبي براي حفظ وحدت ملي است که تمام افراد جامعه بزرگ ايران را زير يک بيرق به نام ايران قرار مي دهد. کارکرد ديگر آيين هاي نوروزي امکان برقراري ارتباط و تعامل رودرروي اعضاي خانواده و اقوام و دوستان و آشنايان با يکديگر است. متأسفانه طي سال هاي اخير کمبود گفت و گو بين اعضاي خانواده و همسران با يکديگر به مرز نگران کننده اي رسيده است. ايام عيد و تعطيلات فرصت خوبي است که ارتباطات خانوادگي
این وبسایت علاوه بر فعالیت در زمینه تاریخی و جغرافیایی سعی بر آن دارد تا هر انچه در فضای مجازی درباره غرب خراسان به ویژه سبزوار و ششتمد منتشر شده از جمله مقاله و اخبار جمع آوری و یا خود به انتشار آنها بپردازد.